Xalq diplomatiyası işə salınıb - sülh körpüsü qurulur

Cənubi Qafqazda sabitliyin, təhlükəsizliyin, əməkdaşlığın, iqtisadi inkişafın və rifah cəmiyyəti quruculuğunun əsas şərti sülhdür. Sevindirici haldır ki, onilliklər boyunca Ermənistanın işğalçılıq siyasətindən, yeni müharibə risklərindən əziyyət çəkən Cənubi Qafqaz indi heç vaxt olmadığı qədər sülhə yaxındır. Cari il avqustun 8-də Vaşinqtonda, Ağ Evdə, dünyanın bir nömrəli ofisində Azərbaycan, Ermənistan və Amerika Birləşmiş Ştatlarının liderlərinin iştirakı ilə baş tutan görüşdə birgə Bəyanatın verilməsi, xarici işlər nazirlərinin yekun sülh sazişini paraflamaları və digər razılaşmaların əldə olunması regionda müharibə səhifəsini birdəfəlik bağlamaq və gələcəyə baxmaq üçün son dərəcə əlverişli fürsətlər yaradıb. İndi bu fürsətlərin reallığa çevrilməsi mərhələsidir ki, burada da Azərbaycan və Ermənistan dövlətlərinin siyasi qətiyyəti, eləcə də cəmiyyətlərin mövqeyi mühüm önəm daşıyır.

Qalib Azərbaycan sülh gündəliyinə, Vaşinqton razılaşmalarına sadiqdir

Əslində, bu, bir reallıqdır ki, regionda sülh üçün pəncərələri Azərbaycan açıb. İki ölkə arasında artıq tarixdə qalan otuz illik münaqişənin əsas səbəbi Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından çıxış etməsi olub. Bu ölkə ötən əsrin doxsanıncı illərinin əvvəllərində respublikamıza qarşı ərazi iddialarını açıq müstəviyə keçirməklə işğalçılıq siyasətinə başlayıb.

Təbii ki, Azərbaycan dövləti və xalqı işğal faktı ilə barışa bilməzdi və barışmadı da. Müzəffər Silahlı Qüvvələrimizin 44 günlük müharibədə qazandığı şanlı Zəfər sayəsində Azərbaycan özünün ərazi bütövlüyünü hərbi-siyasi yolla təmin etdi. Bundan sonra 2023-cü ilin sentyabr ayında Ordumuz 23 saatlıq lokal xarakterli antiterror əməliyyatı həyata keçirdi, Xankəndidəki və digər ərazilərimizdəki separatizm yuvasını tamam dağıtdı. Bir vaxtlar ölkəmizə qarşı dövləti və amansız müharibə cinayətləri törətmiş şəxslər tutularaq Bakıya gətirildilər və hazırda onların məhkəməsi aparılır.

Beləliklə, Azərbaycan iki ölkə arasında uzun sürən münaqişənin əsas səbəbini kənardan dəstək almadan sırf öz gücünə aradan qaldırmağa nail oldu və dərhal da münasibətlərdə düşmənçiliyə son qoymaq istəyini - sülh təşəbbüsünü gündəmə gətirdi. Sonradan müxtəlif mərhələlərdən keçməklə, ayrı-ayrı platformalarda müzakirələri aparılmaqla Vaşinqton razılaşmalarınadək irəliləyən sülh prosesinin təməlində dayanan baza sənədi məhz Azərbaycanın müharibə başa çatandan dərhal sonra Ermənistana ünvanladığı 5 bənddən ibarət sülh paketi olub. Sonrakı mərhələdə sülh prosesi Ermənistandakı ayrı-ayrı qüvvələrin və bu ölkənin xarici havadarlarının çoxsaylı manipulyasiyalara əl atmaları səbəbindən çətin irəliləsə də, haqq yolunda olan, beynəlxalq hüquq çərçivəsində davranan qalib Azərbaycan özünün həqiqətlərini, regionda yaratdığı reallıqları dünyaya qəbul etdirməyə nail oldu. Vaşinqtonda ABŞ Prezidentinin şahidliyi ilə liderlərin verdiyi birgə Bəyanat, sülh sazişinin paraflanması bunun de-yure təsdiqlənməsidir.

Vaşinqtonda paraflanan sazişin mətnində əsas müddəalardan biri ərazi bütövlüyü ilə bağlıdır. Azərbaycan və Ermənistan bir-birinin suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığını və siyasi müstəqilliyini tanıyır və hörmət edirlər. Beləliklə, onilliklər ərzində işğalçılıq siyasətindən əziyyət çəkən Cənubi Qafqaz coğrafiyasında yeni bir dönəm başlayıb. Ötən dövrdə Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi müxtəlif daxili və xarici auditoriyalar qarşısında ölkəmizin sülh prosesinə, Vaşinqton razılaşmalarına sadiqliyini dəfələrlə birmənalı şəkildə təsdiqləyib. Azərbaycanı fərqləndirən əsas məqamlardan biri də ondan ibarətdir ki, ölkədə sülhyaratma prosesi ilə bağlı fikir ayrılığı yoxdur, bütün siyasi qüvvələr və vətəndaş cəmiyyəti təsisatları hakimiyyətin bu istiqamətdə apardığı siyasəti dəstəkləyir. Azərbaycan tarixi unutmamaqla sülhə qapıları açıq saxlayır.

Cəmiyyətlər arasında etimad quruculuğuna doğru

Azərbaycan və Ermənistan eyni coğrafiyanı bölüşürlər. Bu iki dövlətdən birinin qonşuluq coğrafiyasını dəyişmək imkanı sıfıra bərabərdir. Vurulan yaralardan sonra barışıq mühiti yaratmaq çətin görünsə də, əbədi düşmənçilik də istisnadır. Bu mənada Azərbaycan və Ermənistanın vətəndaş cəmiyyətlərinin təmsilçilərinin görüşlərinə start verilməsi nikbinlik doğurur. Xalq diplomatiyasının işə salınması ilə sülh prosesində yeni və çox mühüm mərhələ başlayıb.

Beləliklə, Vaşinqton razılaşmasından sonra sülh prosesi dövlətlər və liderlər tərəfindən irəli aparıldığı kimi, cəmiyyətlər də barışığa hazırlanır. Bu çərçivədə ilk görüş İrəvanda baş tutub. Cari il oktyabrın 21-22-də Azərbaycan və Ermənistan ekspert cəmiyyətinin nümayəndələrinin birgə təşəbbüsü və hər iki ölkənin rəsmi strukturlarının dəstəyi ilə İrəvanda ikitərəfli dəyirmi masa keçirilib. Bu formatda görüş Vaşinqtonda qəbul edilmiş Birgə Bəyannamənin ruhuna uyğun olaraq sülh gündəliyinin təşviq edilməsi məqsədi daşıyır. Görüş zamanı iştirakçılar iki ölkə cəmiyyətini narahat edən çoxsaylı mövzuları müzakirə ediblər. Qrupun birgə fəaliyyət planlarının hazırlanmasına və perspektivlərinə xüsusi diqqət yetirilib. Səfər çərçivəsində iştirakçılar həmçinin Ermənistan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan ilə görüşüblər. İştirakçılar sosial qrupların, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının, ekspert çevrələrinin və medianın da prosesə cəlb olunmasının vacibliyini vurğulayıblar.

Növbəti görüş noyabrın 21-22-də Bakıda keçirilib. Bakıda “Sülh körpüsü” təşəbbüsü çərçivəsində keçirilmiş görüşlərdə əldə olunmuş razılaşmaların siyahısı kifayət qədər genişdir. Vətəndaş cəmiyyətinin dialoqu dəstəkləməkdə rolu və gələcək birgə addımlara xüsusi diqqət yetirilib. Müzakirələrin nəticəsi olaraq konkret razılaşmalar əldə olunub. Bunlar aşağıdakılardır:

- media sahəsində kontaktların aktivləşdirilməsi;

- müxtəlif sahələr üzrə ekspertlər arasında birbaşa ünsiyyətin qurulması;

- vətəndaş cəmiyyətinin məlumatlandırılması mexanizmlərinin tətbiqi;

- sülh təşəbbüsü çərçivəsində qarşılıqlı səfərlərin təşkili.

“Sülh körpüsü” formatının üzvləri müzakirələrdən məmnundurlar

Hər iki tərəfdən “Sülh körpüsü” formatında yer alan nümayəndələr aparılan müzakirələrdən məmnundurlar və bu görüşlərin sülh prosesinə töhfə verəcəyinə əmindirlər. İrəvan və Bakı görüşlərində iştirak edən Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzinin sədri Fərhad Məmmədov bildirib ki, konkret istiqamətlər üzrə layihələrin həyata keçirilməsinə hazırlıq işinin başlanması təsdiq edilib. Bundan sonra artıq fərqli istiqamətlərdə tədbirlər planlaşdırılır, tədbirlər ancaq ikitərəfli formatda həyata keçiriləcək. Tədbirlər çərçivəsində hər iki tərəfdən nümayəndələrin səfərləri təşkil olunacaq və hər iki ölkə ziyarət ediləcək. Bu səfərlərdə təkcə bu qrupun üzvü olan 5 nəfər deyil, daha çox vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin iştirakı nəzərdə tutulur.

Öz növbəsində Ermənistan tərəfindən nümayəndə heyətinin üzvü olan Areq Koçinyan İrəvana qayıtdıqdan sonra jurnalistlərlə görüşdə təəssüratlarını bölüşüb, bəzi diqqətçəkən açıqlamalar verib. Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevlə görüşdən danışan Koçinyan rəsmi Bakının Ermənistan ictimaiyyətinə bir neçə mesajın çatdırılmasını xahiş etdiyini deyib. Sitat: “Hacıyev vurğuladı ki, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsi artıq Azərbaycan üçün mövcud deyil, bitib. Onlar müharibəsiz, sülh vəziyyətinə əsaslanan bir dünya qurmaq, bizimlə hərtərəfli və uzunmüddətli sülhə can atmaq istəyirlər. Digər mesaj budur ki, Azərbaycanın Ermənistana qarşı heç bir ərazi iddiası yoxdur”.

Koçinyanın sözlərinə görə, Ermənistandakı bəzi siyasi dairələr “cəmiyyətdəki qəzəb, məyusluq və qorxu hissindən siyasi məqsədlər üçün sui-istifadə etməyə çalışır” və bu, “çox iyrənc haldır”. Ardınca o sərt şəkildə bildirib: “Ermənistan siyasi meydanında azərbaycanlı-erməni və türk-erməni münasibətlərinin tənzimlənməsinə qarşı çıxan hər kəs ya xarici agentdir, ya nankordur, ya da nə danışdığını başa düşməyən apolitik sarsaqdır”.

Ermənistanda yaşanan isterika, qəzəb və revanşizm

“Sülh körpüsü” formatında ilk görüşlərin keçirilməsi ilə etimad quruculuğuna doğru mühüm addım atılmış olsa da, hər şeyin rəvan getdiyini söyləmək mümkün deyil. Azərbaycan cəmiyyəti otuz illik işğaldan əziyyət çəkən tərəf olmasına rəğmən, “Sülh körpüsü” formatında İrəvanda və Bakıda görüşlərin keçirilməsini anlayışla qarşılayıb. Bəli, biz tarixi, qəlbimizi göynədən faciələrimizi, şəhidlərimizi unutmuruq, ancaq gələcək nəsillərin xoşbəxtliyi naminə sülh prosesini də dəstəkləyirik. 

Ancaq eyni fikirləri Ermənistan barəsində ifadə etmək mümkün deyil. Bu ölkədə hakimiyyətin, siyasi qüvvələrin, kilsənin sülh prosesinə, o cümlədən də etimad quruculuğuna münasibəti bir-birindən fərqlənir, konsensus yoxdur. Hazırda hakim komanda gələn il keçiriləcək parlament seçkilərinə cidd hazırlıqlar görür. İqtidar komandasının rəhbəri, “Vətəndaş Müqaviləsi” partiyasının idarə heyətinin sədri Nikol Paşinyan bugünlərdə keçirdiyi brifinqdə 2026-cı il parlament seçkilərində partiyanın seçki siyahısına başçılıq etmək və yenidən Baş nazir postuna namizədliyini irəli sürmək niyyətində olduğunu açıqlayıb.

Əslində, indiki komandanın gələn il keçiriləcək seçkilərdə qələbəsini təmin etməsi sülh prosesinin xeyrinədir. Məlumdur ki, Ermənistan cəmiyyətinin müəyyən kəsiminə revanşizm əhval-ruhiyyəsi hakimdir. Zamanla kilsə, xaricdəki lobbi dairələri Ermənistan cəmiyyətinə Azərbaycana və Türkiyəyə nifrət aşılayıb. Həmçinin bu ölkədə çoxları hələ də “dənizdən-dənizə Ermənistan” xülyası ilə yaşayırlar. Bunlar Ermənistan cəmiyyətinin, necə deyərlər, metastaz vermiş xəstəliyidir. Bu miflərdən qurtulmaq, xüsusilə də  gəncləri çürük ideologiyanın əsirliyindən xilas etmək üçün illər lazım gələcək. Yaxşı haldır ki, Baş nazir Nikol Paşinyanın komandası bu istiqamətdə fəaliyyətlərə başlayıb. Erməni miflərini  N.Paşinyanın  özü dağdır. O, revanşistlərin, kilsənin, xaricdəki erməni lobbisinin qəzəbinə baxmayaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, Qarabağı respublikamızın tərkib hissəsi kimi tanıdığını bildirib. O, cəsarətlə vurğulayır ki,  ermənilər aldadılıblar, virtual Ermənistan ideyası puçdur, real Ermənistanı qəbul etmək lazımdır. İndiyədək Ermənistan cəmiyyəti üçün ən qorxulu mif kilsə ilə bağlı idi. Azərbaycan və Türkiyəyə münasibətdə dözümsüzlük ideyası məhz kilsədən yayılırdı. Ən pis cəhət o idi ki, Ermənistanda kilsə ətrafında bir tabu qurulmuşdu. Heç kəs kilsəyə qarşı danışa bilməzdi, oradan gələn ideyalar hər nə qədər zərərli olsa da, “müqəddəs” sayılırdı. N.Paşinyan kilsə mifini dağıtmaqla öz xalqını sanki dərin yuxudan oyatdı. Sən demə, baş keşişin özü ən böyük saxtakar imiş. N.Paşinyan ölkəsinin gələcəyini Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanmasında gördüyünü bir neçə dəfə açıq mətnlə bəyan edib.

Ermənistanda hakim komanda sülh prosesinə sadiqliyini bildirib etimad quruculuğu prosesinə dəstək göstərsə də, bəzi qüvvələr “Sülh körpüsü” formatında başlanan prosesi əngəlləmək istəyirlər.  “Alçalma, ədalətsizlik, qorxu və təhdid şəraitində nə sülh, nə də etimad qurmaq mümkündür”. Armİnfo-nun məlumatına görə, parlamentini müxalif “Ermənistan” fraksiyasından olan deputat İşxan Saqatelyan Ermənistan vətəndaş cəmiyyətinin 5 nümayəndəsinin Bakıya səfərini şərh edərək Facebook səhifəsində belə yazıb. Xatırladaq ki, daşnak Saqatelyan İkinci Qarabağ müharibəsindən sonrakı ilk illərdə Paşinyan və komandasının əleyhinə kütləvi etiraz aksiyalarını təşkil etməyə cəhd göstərsə də, buna nail ola bilməmişdi. İndi isə o, etimad quruculuğu prosesinə narazılıq edir: “Ermənistan Respublikası hökuməti Ermənistan nümayəndə heyətinin birbaşa reyslə daşınmasının təşkilinə 17,5 milyon dram ayırıb, səfərin məqsədi isə iki ölkə cəmiyyətləri arasında etimadın möhkəmləndirilməsi kimi əsaslandırılıb” deyən İşxan Saqatelyanın qənaətinə görə, “Sülh körpüsü” formatında baş tutan görüşlərin gündəliyinə separatçıların həbsi və “Artsax”da etnik təmizləmə” məsələləri də salınmalı idi.

Görünür, Ermənistanda İşxan Saqatelyan kimiləri hələ də keçmişin qış yuxusundan ayılmayıb, hələ də miflərdən qurtulmayıblar.

Mübariz ABDULLAYEV