Qırmızı qanın qara fəsadları

Bakı:

15°C

82%

5m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Ədəbiyyat / Qırmızı qanın qara fəsadları

Qırmızı qanın qara fəsadları

31.12.2023 [11:51]

Stendalın “Qırmızı və qara” romanı haqqında

Əvvəli ötən sayımızda…

Markiz de La-Mol sarayda böyük nüfuz qazanmış əyandır. O, istefaya çıxmış ruhani dostuna neçə ildir yazışmalarını apara biləsi bir adam axtardığını deyib ona katiblik təklif eləyir. Ruhani ata qocalığı səbəbindən buna razılıq verməsə də, markizin katibi vəzifəsinə başqa namizəd irəli sürür: həmin namizəd, güman olunduğu kimi, onun sevimli yetirməsi, müqəddəs kitabı əzbər bilən, latın dilində mükəmməl danışan dülgər oğlu Jülyen Soreldir. Bununla da Jülyenin sükunətdən hərəkətə, ölümdən həyata, qaradan qırmızıya doğru yeni yürüşü başlanır. Parisin qapıları onun üzünə taybatay açılır.

Paytaxta yola düşməmiş o, keçmiş sevgilisini görmək ümidiylə Veryerə gedir, Luiza de Renalın yataq otağına yol tapsa da, merin duyuq düşməsi səbəbindən qaçıb canını qurtarmağa məcbur olur. Əvvəllər bu qadına vasitə kimi baxan Jülyen indi anlayır ki, madam Luizanı gerçəkdən sevirmiş.

Həqiqətən Jülyen Sorel təmiz zəkadan, saf duyğudan məhrum gənc deyil, di gəl, mübhəm ehtirasları, qaranlıq niyyətləri, böyük olduğu qədər də cılız iddiaları ona özünü kəşf eləməyə, özü olmağa imkan vermir. İçini yaralamış şeytani istəkləri, xain xisləti ucbatından o, dünyayla səmimi dialoqa girə bilmir, nə həyatı, nə də ölümü sevir. Monastır hücrəsində Allahla, dünyaya çıxanda insanlarla ünsiyyət qura bilmir. Jülyenin nə Allaha, nə də onun bəndələrinə inamı, sevgisi var. Onun tək tanrısı karyeradır. Hətta xanım Renala candan-könüldən bağlılığı da onun xislətinin kölgəli tərəfinə işıq sala bilmir.

Cəmi üç ay ərzində Jülyen həm yeni işinə, həm də Paris həyat tərzinə alışır, markizin dərin etimadını qazanır. Varlı əyanın on doqquz yaşlı qızı Matilda de La-Mol - heykəl kimi soyuq gözəl onunla ünsiyyətə maraq göstərsə də, Jülyen qıza qarşı təmkinli, ölçülü-biçili davranır, markizin etibarını itirməməyə çalışır. Zarafat deyil, dülgər oğlu Parisin ən adlı-sanlı ailələrindən biriylə bir masa arxasında nahar eləyir, demək olar, bu ailənin fəxri üzvünə çevrilib!

***

Matilda ildə bir dəfə - aprelin 30-da matəm saxlayır. Səbəbi də budur ki, 1574-cü ilin həmin günündə Parisin Qrev meydanında onun ulu babalarından biri, kraliça Marqaritanın məşuqu Bonifas de La-Molun boynu vurulub. Rəvayətə görə, sevgilisinin kəlləsini cəlladdan alan kraliça onu kilsədə öz əliylə basdırıb.

Jülyen fikir verir ki, qız babasıyla bağlı romantik əhvalata həddindən artıq aludə olub. Bu da zadəgan həyatının olduqca sıxıcı, ütülü, maraqsız keçməyindən irəli gəlir. Matildanın söhbətləri onu çəkmir, Jülyen qızdan aralı dolanmağa çalışır, hətta Matildanın ona vurula biləcəyi ağlına gələndə dülgər oğlunun dodağına istehzalı gülüş qonur.

Matilda isə ona artıq aşiq olub. Əyan qızının kəndli balasına sevdası Matildaya çox romantik, idillik görünür, qız daha əvvəlkitək darıxmır. Jülyen ondan sevgi məktubu alanda öz zəfərindən misli görünməmiş dərəcədə məmnun qalır. Bəs necə, kasıb dülgər oğlunu gör kim sevir! Üstəlik, Jülyeni nişanlısı markiz de Kruazenuadan üstün tutub.

Matilda onu gecə otağına çağıranda Jülyen əvvəlcə bunun oyun ola biləcəyini düşünüb ehtiyatlı davranır, daha sonra instinktlərin tüğyanıyla ehtiyatı əldən verir. Yenə al qan damarlarda oynağa qalxır, ehtiras yasaqlara, həyat ölümə, qırmızı qaraya güc gəlir. Ertəsi gün mademuazel de La-Mol tutduğu əməldən peşman olub dülgər oğlunun qüruruna toxunur. Qadağalar, ümidsizlik, peşmanlıq gənclərin balına zəhər qatır, gözünü al qan örtmüş duyğuların üstünə yenə qara örtük sərilir. Beləcə, fasiləsiz şəkildə qara yerini qırmızıya, qırmızı da qaraya verir.

Bir rus knyazı bundan sonra da Matildanın diqqətini çəkmək üçün necə davranmalı olduğunu Jülyenə qandırır. Knyazın metodu effekt verir, mademuazel de La-Mol yenidən Jülyenə diqqət göstərməyə, onu qısqanmağa başlayır. Matilda hamilə olduğunu, ona ərə getmək istədiyini Jülyenə bəyan eləyir, atasıyla bu barədə açıq danışacağını deyir. Markiz qızının niyyətindən xəbər tutanda dəhşətə gəlir, ancaq Matildanın inadkarlığı axır onu yola gətirir. Adlı-sanlı ata rüsvayçılıqdan qurtarmaq üçün Jülyenə parlaq karyera düzəltməyə girişir, onu qusar alayına poruçik qismində qulluğa götürdür. Dülgər oğlunun sevincinin həddi-hüdudu yoxdur, əynində qırmızı mundir o yenə at belindədir.

***

Elə bu vaxt Parisdən həyəcanlı xəbər gəlir, Matilda onu təcili geri çağırır. Sən demə, markiz Jülyen haqqında yerli-yataqlı məlumat almaq üçün madam Luiza de Renala məktub yazıbmış, o da cavabında dülgər oğlunu riyakar, karyerist, məqsədinə çatmaq üçün hər cür əclaflığa qadir biri kimi xarakterizə eləyib. Aydındır ki, bundan sonra heç kim markizi qızını belə bir alçağa verməyə razı sala bilməz.

Jülyen özünü təmizə çıxarmağa vaxt sərf eləmədən atını Veryerə çapır, orada bir tapança alıb ibadət mərasimi zamanı kilsəyə girir, xanım de Renala iki güllə vurur. Bununla da qırmızı qan yenə qapqara mazuta çevrilir.

Luizanın ölmədiyini biləndə qaranlıq, soyuq zindanda Jülyenin üstünə gün doğur. Anlayır ki, onun sevdiyi tək qadın madam de Renal olub. Luiza edama qədərki altmış günün altmışında da onun yanına gələcəyinə söz verir. Məlum olur ki, qadın hələ də Jülyeni sevir, o məktubu da keşişin təhrikiylə qısqanclıqdan yazıbmış. Eqoistik cismani sevgi, başqa sözlə, ehtiras, şəhvət (qırmızı) kinə, nifrətə (qaraya) bax bu sayaq, bir anda, göz qırpımında çevrilir.

Matilda Jülyeni ağır cəzadan qurtarmaq üçün bütün əlaqələrini işə salır, hakimlərə, vəkillərə böyük məbləğdə pul təklif eləyir, ancaq dülgər oğlu aman istəməkdən, əfv diləməkdən boyun qaçırır; tam tərsinə, məhkəmədəki çıxışıyla işini bir az da ağırlaşdırır. Çox güman, tutduğu əməldən peşmanlığı onun içində cəzaya tələbat yaradır, qaradan qırmızı törədiyi kimi qırmızı da özünü qaranlıqda əridib yoxa çıxmağa can atır.

Jülyen Sorelin edamı qırmızı-qara qarşıdurmasının yekunu, sintezidir. Edam meydanında bayramla matəm, təntənəylə faciə, sevinclə qəm, qırmızıyla qara iç-içədir. Cəlladın qaralmış kötüyünün üstünə sıçrayan qırmızı qan qarayla qırmızının həm görüşü, həm ayrılığıdır. Sevgilisinin başını cəlladdan alan Matildanın keçirdiyi “dəfn” mərasimi həm ölümdən qənimət qoparmağa, həm həyatdan qurban verməyə bənzəyir.

***

Gördüyümüz kimi, qırmızıyla qara həm qardaşdır, həm də düşmən. Biri həyatın, işığın, o biri ölümün, qaranlığın rəmzidir. Biri savaşa, o biri dincliyə, biri döyüşə, o biri təslimçiliyə səsləyir. Biri, epikürçülərin dediyi kimi, qorxuları unutmağa, o biri, stoiklərin dediyi kimi, ehtirasları cilovlamağa çağırır.

Hansı daha əvvəldir, hansı daha vacibdir - toyuqla yumurtadan hansının daha tez əmələ gəldiyini demək qədər çətindir. Bunlar maddi həyatın iki üzü, materiyanın iki qütbü, bir cismin iki qanadı, bir gerçəyin iki adıdır. Hər qaranın sabahı qırmızı günə açılır, hər qırmızının axşamı qara gecəyə bürünür. Təəssüf ki, sonda qara qalib gəlir - həddindən çox içilən qırmızı şərab qara qana necə çevrilirsə, bax eləcə.

Eynən Şekspir kimi Stendal da bizə ehtirasın dağıdıcı gücünü göstərir. Jülyen Sorel dünyaya, necə deyərlər, öz vaxtında gəlməyib; əgər onun gəncliyi tarixi kataklizmlər, inqilablar, çevrilişlər dövrünə düşsəydi, qanlı despota çevrilərdi, Robespyer, Danton, lap elə Napoleon kimi o da milyonların meyidi üstündən keçərdi. Ancaq indi zaman o zaman deyil, Napoleonun qulluğunda qolubağlı duran əlahəzrət təsadüf bu oğlanın dadına çatmayıb. İndi Jülyen savaş meydanında yox, eşq-məhəbbət cəbhəsində zəfər qazana bilər.

Fəqət bu zəfər Napoleonun hərb meydanında qazandığı qələbələrdən miqyasca fərqlənsə də, mahiyyətcə fərqlənmir: hər iki halda yiyələnmək həvəsi, ağalıq ehtirası ölümün yedəyində gəlir. Fələk cəmi məxluqata olumla ölümü, şərbətlə zəhəri bir qabda verir. Erosla Tanatosun arasında sərhəd yoxdur, bu iki tanrı bir-birinə düşmən deyil (varsa da, bu, yalançı düşmənçilik, qondarma müxaliflikdir), bir-birinin içində, bir-biriylə iç-içədir, bir-birini tamamlayandır. Əks halda dülgər oğlu sevdiyi tək qadını öldürməyə can atmazdı.

Onun xanım de Renala tuşladığı güllənin qəlpələri gör neçə adamın ömrünü zədələyir - merin özü başda olmaqla üç övladı, onların qulluqçusu Eliza, markiz de La-Molla qızı Matilda, mademuazel de La-Molun bətnindəki uşaq, Matildanın nişanlısı, dülgər oğlunu balası kimi sevən, ona böyük ümidlər bəsləyən abbat Pirar, nəhayət, Jülyen özü... Daha burasını demirəm ki, həm bədəni, həm də qəlbi yaralı, ehtirasın fəsadı qısqanclıq tutmasının təsiri altında özü bilmədən bütün bu fəlakətlərə şərik olan Luiza da qırmızı alovun qoynunda puça çıxmış canını məşuqunun edamından üçcə gün sonra qara torpağa tapşırır.

Bütün bunlar hələ tapançadan atılmış bir cüt güllənin törətdiyi fəsadlardır. Gör bu kəndli balasının əlinə Napoleonun topları düşsəydi, nə hoqqalar çıxarar, nə tufanlar qoparardı!..

***

Jülyen Sorelin düşdüyü tələdən hər kəs yalnız öz həqiqətinin - öz allahının hesabına qurtula bilər. Bu dünyanın cəfəng, amansız gerçəkliyinə mütləq alternativ tapılmalıdır. Əks halda qırmızıyla qaranın arasında absurd gediş-gəlişin sonu olmayacaq.

Ümumiyyətlə, doğru yol - sonu görünən, axırı olan yoldur. Qalan bütün yolların axırı yoxdur.

F.Uğurlu

Paylaş:

Baxılıb: 641 dəfə