Fələkdən Yaradana şikayət edənlər...

Bakı:

13°C

88%

2m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Maraqlı / Fələkdən Yaradana şikayət edənlər...

Fələkdən Yaradana şikayət edənlər...

26.11.2022 [11:11]

Çərxi-fələk nədir və onun əlində niyə acizik?

Bu çərxi-fələk tərsinə dövran edir indi,

Fəhlə də özün daxili-insan edir indi.

Böyük şair Mirzə Ələkbər Sabirin “Bu çərxi-fələk tərsinə dövran edir indi” misrası ilə başlayan “Bakı fəhlələrinə”əsərini oxuyarkən bu söz məni bərk tutdu. Əsərin təhlilinə baxsaq, görərik ki, şair dövlətlilərlə fəhlələr arasındakı bu münasibəti təsvir etməklə, cəmiyyətdə hökm sürən ədalətsizliyə, bərabərsizliyə qarşı öz etraz səsini ucaltmağa çalışırdı. Ölüm təhdidləri altında belə cəsarətlə yazıb-yaradırdı. “Çərxi-fələyin tərsinə dövran etdiyi” bir zamanda onun duyğuları satiralar şəklində üzə çıxırdı. Habelə məşhur bəhri-təvillərindən birində belə deyirdi: “Ey fələk, zülmün əyandır, bu necə dövri-zəmandır ki, işim ahü fəğandır, məni yandırma amandır, gözümün əşki rəvandır, ürəyim dopdolu qandır...”

Çərxi-fələyin oyununa gələnlər

Axı dillərdən düşməyən bu çərxi-fələk nədir? Niyə əsrlər boyu insanlar “Zamanın qəhrindən çərxi fələkdən məni Yaradana şikayətim var” deyib, fələkdən yaradana şikayət edirlər?

Hətta “Koroğlu” dastanında da Koroğlunun Nigar xanımın fikrini çəkərək dediyi şeirdə də fələk haqda ənənəvi təsəvvürlərin ifadəsini görürük:

Belə bilsəydim, sevməzdim,

Qəm-qüssəsini yeməzdim,

Çərxi-fələkə deməzdim,

Sənə gəldim amanə mən.

Niyə dastanlardan tutmuş müasir əsərlərimizə qədər hər kəs çərxi-fələyin oyunundan söhbət açır? Bəs nə üçün dövr edənin adına çarxı-fələk deyirik? Suallarımıza cavabı bu dəfə Kamal Abdullanın “Sehrbazlar dərəsi”ndə axtarmağa çalışdıq. Yazıçı öz yanaşmasını əsərdə bu cür təqdim edib: “Səyyah Sehrbaz nəfəsini dərib aramla sözünə davam etdi: “... mən çox uzaq bir yerdənəm, ağa, inanmıram sən öz karvanınla o yerlərə nə zamansa getmişsən, nə zamansa da gedib çıxacaqsan. Çərxi-fələk deyərlər öz vətənlərinə bizimkilər. Özləri də yaşayışlarını, inam-əqidələrini, söz-söhbətlərini eynən çərx kimi, çevrə kimi qurarlar. Hər şeyi yumru bir şeyə bənzədərlər, yerişləri, oturuşları da dairəyə oxşar, nəinki ev-eşikləri, hətta bütün dünya, bütün səltənəti-kainat onlar üçün beləcənə dairə, çevrə, çərxdir”.

Qələmdaşı Kamal Abdulladan fərqli olaraq “qoca şeirlər”in müəllifi, şair Fikrət Sadıq isə çərxi-fələyin açıqlamasını belə vermişdi: “İnsan gəldi-gedərdi. Bu, çərxi-fələyin işidi. Çərxi-fələk kamil bir mühəndis qurğusudur. Külli-bəşər bir alın yazısının əlində acizdir. Mən də acizəm, sən də!”

Həqiqətənmi insanın başına gələn olayların səbəkarı odur və onun əlində acizik? Ədəbi baxışla yanaşı, tarixinə və fəlsəfi anlayışına da bir nəzər salaq. Çərxi-fələyin mənşəyi qədim dövrlərə gedib çıxır. İlk dəfə bu deyim filosof Siseron tərəfindən istifadə edilib. “Çarx” və “fələk”, yəni dünya sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. Fəlsəfə deyir ki, bu çarx insanın yaxşı və pis əməllərinin mükafatını və yaxud cəzasını ifadə edir. Çox böyük ehtimalla, insanın əməllərinə görə başına gələnlər nəzərdə tutulur.

Fələk, sən saydığını say, gör mən nə sayıram

Müqəddiməsini Sabirlə etdiyimiz materialı Hamlet İsaxanlının “Çərxi-fələk etdi xəta, hicrandan olarmı əta?” misrası ilə sonlandırırıq.

Unutmayaq ki, dünya döndükcə çox xətalar olub və olacaq. İnsan həyatda bir çox arzuedilməz hallarla, fəlakət və çətinliklərlə üzləşə bilər. Bu zaman fələyi qarğamaq və ya ondan şikayət etmək əvəzinə səhvlərimizdən nəticə çıxarmağa çalışaq. Əməllərimizi dürüstlük və sevgi üzərində quraq ki, o zaman sinəmizi gərə-gərə biz deyək: “Fələk, sən saydığını say, gör mən nə sayıram”...

Müşfiqə BAYRAMLI

Paylaş:

Baxılıb: 803 dəfə