Uçot dərəcəsi niyə artırılmadı?

Bakı:

12°C

87%

4m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / İqtisadiyyat / Uçot dərəcəsi niyə artırılmadı?

Uçot dərəcəsi niyə artırılmadı?

05.05.2022 [10:22]

Pul aktivə çevrilməyincə, ölüdür

Mübariz ABDULLAYEV

Mərkəzi Bankın (MB) İdarə Heyətinin növbəti qərarı ilə respublikamızda uçot dərəcəsi 7.75%, faiz dəhlizinin aşağı həddi 6.25%, yuxarı həddi isə 9.25% səviyyəsində saxlanılıb. Bəs, gözləntilərin əksinə olaraq MB-ın uçot dərəcəsini dəyişdirməməsi hansı amillərlə bağlıdır?

Pul siyasətinin əlavə sərtləşdirilməsinə zərurət yoxdur

Mərkəzi Bankdan “Yeni Azərbaycan”a verilən məlumatda uçot dərəcəsinin dəyişdirilməməsinin səbəblərinə aydınlıq gətirilib. Bildirilir ki, ötən toplantıdan bəri ölkədə illik inflyasiya tempində əhəmiyyətli dəyişiklik baş verməyib. Ticarət tərəfdaşı olan ölkələrdə yüksək qiymət artımları respublika iqtisadiyyatına inflyasiya idxalını sürətləndirsə də, profisitli tədiyə balansı şəraitində valyuta bazarında tarazlığın qorunması, nominal effektiv məzənnənin isə möhkəmlənməsi bu idxal inflyasiyasını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırır. Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi pul siyasəti qərarları və hökumət tərəfindən görülən tədbirlər də inflyasiyaya məhdudlaşdırıcı təsir göstərir. Digər tərəfdən, 2022-ci ilin sonuna pul təklifinin artım proqnozunun aşağıya doğru təshih edilməsi pul siyasətinin dəyər baxımından əlavə sərtləşdirilməsinə zərurəti azaldır.

Kredit faizlərinin əlçatmaz səviyyəsi

Ekspertlər Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini sabit saxlamasını təqdir edirlər. MB-ın son qərarını dəyərləndirən iqtisadçı ekspert Saleh Məmmədov “Yeni Azərbaycan”a açıqlamasında indiki şəraitdə respublikamızda uçot dərəcəsinin artırılmasına lüzum olmadığını bildirib. Fikirlərini əsaslandıran iqtisadçı ekspert vurğulayıb: “Mərkəzi Bank, nəhayət ki, uçot dərəcəsinin davamlı şəkildə artırılması ənənəsinə son qoydu. Mən bəri başdan bir neçə faktı və amili oxucuların diqqətinə çatdırmaq istərdim ki, hər kəs özü dəyərləndirmə aparsın. Birincisi, Azərbaycan nisbi olaraq ən çox kredit, maliyyə və valyuta ehtiyatları olan ölkələr sırasında yer alır. Ancaq bu, yalnız potensial olaraq belədir. Reallıqda biz qeyd olunan resurslardan istifadə və finansallaşma indeksinə görə (pulun maliyyə aktivlərinə çevrilmə səviyyəsi) geridə qalırıq. Nə qədər qəribə görünsə də, ölkənin potensial kredit resurslarından cəmi 10% səviyyəsində istifadə olunur. Öz növbəsində potensial kredit ehtiyatlarının cəmi on faizinin bazara çıxarılması kredit faizlərini əlçatmaz vəziyyətə gətirir.

İnvestisiyalara ağır zərbə

Saleh Məmmədov potensial kredit ehtiyatlarından cüzi həcmlərdə istifadə olunmasının mənfi nəticələrindən bəhs edib. Onun sözlərinə görə, kredit ehtiyatlarından belə az həcmdə istifadə edilməsi investisiyalara ağır zərbə vurur. 2014-cü ildən etibarən hər il əsas fondlara qoyulan investisiyaların həcmində 10% azalma qeydə alınıb. Bu azalma tendensiyası 2022-ci ilin birinci rübündə də davam edib. Ən böyük azalma isə qeyri-neft sənayesində müşahidə olunub (22,4%).

Minus səviyyəsində uçot dərəcəsi

“Azərbaycan 21-ci əsrdə bir neçə qlobal böhranla üzləşib. Bunların içərisində respublikamızın ən yaxşı və zərərsiz ötüşdüyü 2008-ci il böhranıdır. Sözügedən böhran dövrü respublikamızda uçot dərəcəsinin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salınması ilə yadda qalıb. Böhrandan çıxmaq üçün Azərbaycan keçmiş sovet respublikaları içərisində yeganə ölkə idi ki, uçot dərəcəsini dəfələrlə aşağı saldı və cəmi bir il ərzində böhrandan çıxdı. İndi də qlobal pandemiya böhranından qurtulmamış yeni, daha ağır dünya böhranı ilə üz-üzəyik. Hazırkı həssas dönəmdə biz öz təcrübəmizdən - 2008-ci il böhranı ilə əlaqədar tətbiq etdiyimiz uçot dərəcəsinin azaldılması təcrübəsindən yararlana bilərik”, - deyə fikirlərinə davam edən iqtisadşı ekspert bildirib.

Saleh Məmmədov bildirib ki, qabaqcıl dünya təcrübəsinə nəzər salmaq da yerinə düşər. Bu xüsusda fikirlərini diqqətə çatdıran iqtisadçı ekspert vurğulayıb: “Dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində uçot dərəcəsi 2%-i keçmir, hətta ayrı-ayrı ölkənin mərkəzi bankları (İsveçrə, Danimarka, Yaponiya və s.) uçot dərəcəsini minus səviyyəsində müəyyən edib. Məsələn, İsveçrə milli bankı kommersiya banklarına 1 milyard frank kredit verirsə, ilin sonunda bunun yalnız 992,5 milyonunu geri qaytarır, 7,5 milyonunu isə kommersiya banklarına bağışlayır, Yaponiya isə hər milyard yen üçün 1 milyon yen bağışlayır. Yaponiyada kredit qoyuluşlarının həcmi ÜDM-dən 4,3 dəfə, Almaniya və bütün inkişaf etmiş ölkələrdə bir neçə dəfə çoxdur. Azərbaycanda isə əksinə, kredit qoyuluşlarının həcmi ÜDM-dən 5,1, valyuta ehtiyatlarından 4,3 dəfə azdır. Bu, ölkənin bank sistemindəki arzuolunmaz vəziyyət barədə konkret təsəvvür yaradır.

Bank sektorunda islahatlar qaçılmazdır

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hökumətlər və mərkəzi banklar iqtisadiyyatı müstəqil və qarşılıqlı əlaqədə idarə edirlər. Azərbaycanda ölkə Prezidenti olduqca böyük mənbələr yaradaraq bank sisteminin ixtiyarına verib. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bank sistemi potensial kredit ehtiyatlarından yalnız 10% səviyyəsində istifadə edir.

İqtisadçı ekspertin sözlərinə görə, bu kimi faktlar bank sistemində ciddi islahatlar aparılması zərurətini qaçılmaz edir. Ölkədəki böyük kredit ehtiyatlarını hərəkətə gətirmək lazımdır. Pul aktivə çevrilməyincə ölüdür. Bunun üçün isə uçot dərəcəsini qaldırmaq qətiyyən olmaz. Yeri gəlmişkən, dünən Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin sədri Taleh Kazımov bank rəhbərləri ilə ilk görüşünü keçirib. Verilən məlumatlara görə, görüşdə bank sektorunun cari vəziyyəti müzakirə olunub.

Manat bahalaşarsa...

Saleh Məmmədovun sözlərinə görə, uçot dərəcəsinin artması manatın kursunun möhkəmlənməsinə səbəb ola bilərdi ki, indiki dönəmdə bu, Azərbaycana qətiyyən lazım deyil. Hazırda ixrac üzrə rəqib ölkələrin hamısında milli valyutalar ucuzlaşır. Manat bahalaşarsa, yerli istehsalı və ixracı zəiflədəcək. Bunun qarşısını almaq üçün, əksinə, kreditlərin faizi xeyli aşağı salınmalı, müəyyən istiqamətlər üzrə qiymətlər tənzimlənməli, istehsala, ixraca subsidiyalar artırılmalı, vergi dərəcələri aşağı salınmalıdır.

Ocağın üstünə yağ tökmək effekti

İqtisadçı ekspert uçot dərəcəsinin artırılmasının digər mənfi fəsadlarına da diqqət çəkib. “Uçot dərəcəsinin artması inflyasiyanı nisbətən azalda bilər, amma istehsalın ixtisarı, məhsula tələbin azalması və sahibkarlığın daraldılması hesabına. Belə məhdudiyyət 3-5 ay davam edə bilər, sonra isə iqtisadiyyatın çökməsi baş verər”, - deyə Saleh Məmmədov vurğulayıb. İqtisadçı ekspert təkliflərini də səsləndirib. O vurğulayıb ki, hər şeydən əvvəl hazırkı inflyasiyanın səbəblərini araşdırmaq lazımdır. Əsas səbəb isə istehsalın və məhsul təklifinin xeyli az sürətlə artmasıdır. “Neftin qiymətlərinin sürətlə artması, daxili məhsul tələbinin və idxalın daha zəif artımı şəraitində inflyasiyanın yüksəlməsi labüddür. Üstəlik, tənzimlənən qiymətlərin yüksəlməsi inflyasiyanı artırır. Belə olan halda uçot dərəcəsinin artırılması ocağın üstünə yağ tökmək effekti verər”.

Pul və investisiyaların ucuzlaşdırılması, pul təklifinin artırılması

Saleh Məmmədovun sözlərinə görə, böhrandan çıxmaq üçün hər zaman hər bir ölkə pul və investisiyaları ucuzlasdırmaq, pul təklifini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq yolunu tutmuşdur. İkinci əks təcrübə hələ ki, qeydə alınmayıb. Çünki canlanmaya yalnız ölkədə pul bolluğu yaratmaq yolu ilə nail olmaq mümkündür. Uçot dərəcəsini qaldırmaq isə bütün təcrübələrə əks yoldur, yəni bu, pul qıtlığı yaratmağa, faizləri, xüsusilə real faizləri artırmağa, iqtisadi fəallığı və investisiyaları azaltmağa yönəlmiş tədbirdir. Bunu son illərin təcrübəsindən də görmək mümkündür.

“Beləliklə, hazırkı inkişaf mərhələsi, böyük ehtiyatların toplanması, əsas ixrac məhsulu olan neftin yüksək qiymətləri uçot dərəcəsinin sıfırın altına endirilməsini tələb edir. Əgər bu ehtiyatlar istehsala, məhsul təklifinin artırılmasına yönəldilərsə, qısa zaman ərzində inflyasiyanı aşağı salmaq mümkün olacaq”, - deyə Saleh Məmmədov əlavə edib.

Paylaş:

Baxılıb: 957 dəfə