Tariximizin mühüm səhifəsi

Bakı:

16°C

77%

5m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / MEDİA / Tariximizin mühüm səhifəsi

Tariximizin mühüm səhifəsi

30.11.-0001 [00:00]

İrəvan şəhəri qırğız nəşrlərində

Günel ABBASOVA

Ermənistanın bugünkü ərazisi XIX əsrin əvvəllərində - yaxın keçmişdə Azərbaycana məxsus olan İrəvan xanlığının torpaqları idi. Azərbaycan da daxil olmaqla türk xalqlarının qəhrəmanlıq eposu sayılan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarında təsvir olunan bir çox mühüm tarixi hadisələr, proseslər Azərbaycanın məhz bu regionunda - İrəvan xanlığının ərazisində baş verib. Rusiya erməniləri Qacarlar İranı və Osmanlı imperiyası ərazisindən Cənubi Qafqaza köçürdükdən sonra Azərbaycan xalqına qarşı etnik təmizləmələr, zorakı deportasiyalar və soyqırımları dövrünə keçid edilib.

1918-ci il mayın 29-da isə Şimali Azərbaycanda - keçmiş İrəvan xanlığının ərazisində Ermənistan dövləti yaradılıb. Erməni vandalları köçürülüb gətirildikləri Azərbaycan torpaqlarından yerli türk-müsəlman əhalini didərgin salmaq üçün onların dini ibadət yerlərini - yüz illərlə öz varlığını qoruyub saxlamış nadir memarlıq inciləri olan 300-dən çox məscidi, çoxlu sayda minarələri, türbələri, ziyarət yerlərini, qəbiristanlıqları yerlə-yeksan ediblər. Hətta ilk növbədə, İrəvandakı qədim məscidləri məhv ediblər.

Çox zaman ermənilərin tarixi saxtalaşdırmaq cəhdləri ilə rastlaşırıq. Ancaq bir çox erməni mənbələrində də həmin torpaqların bizə aid olduğu ilə bağlı məlumatlar var. Məsələn, erməni rəssamlarından Martiros Saryanın, Setrak Arakelyanın, Anuş Sahinyanın, Qabriel Gürcyanın 1920-1930-cu illərdə çəkdikləri rəsm əsərlərində Göy məscid İrəvan şəhərinin rəmzi kimi əks etdirilib. İrəvan rəsmilərinin özləri də bu gün xaricdən gələn qonaqlara və tədqiqatçılara “qədim erməni torpağında” və onun “qədim paytaxtında” yaşı 200 ildən yuxarı bir dənə də olsun tarixi abidə göstərə bilmirlər. Bir məqamı da qeyd etmək lazımdır ki, qədim Azərbaycan torpağı olan müasir Ermənistanın ərazisi orta əsrlərdə Çuxursəd vilayəti adlanırdı. Azərbaycan dövləti olan İrəvan xanlığını yerli türk tayfalarının - Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Rumlu, Ustaclı, Əfşar, Qacar tayfasının nümayəndələri olan xanlar idarə ediblər.

Yeri gəlmişkən, Bişkekdə fəaliyyət göstərən Türkdilli Dövlətlərin Siyasətinə Dəstək Fondunun sifarişi ilə tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, Respublika Dövlət mükafatı laureatı Hacı Həsənovun ümumi redaktorluğu ilə “XIX-XX əsrin əvvəllərində. İrəvan şəhərinin tarixindən” adlı kitabı qırğız dilinə tərcümə edilir.

Qeyd edək ki, AMEA A.A Bakıxanov adına Tarix institutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunan kitab həmin institutun alimlər qrupu tərəfindən ərsəyə gəlib.

Monoqrafiya Azərbaycanın tarixi İrəvan şəhərinin - Rəvanqulu xan tərəfindən bünövrəsi qoyulmuş İrəvan qalasının XIX-XX əsrin əvvəllərindəki dövrünə həsr edilib. Əsərdə İrəvanın tarixini “erməniləşdirməyə”, onu “Erebuni” adlı mifik məskənlə bağlamağa çalışan saxtakarlar tənqid olunur, qala-şəhərin əsasının qoyulması ilə bağlı bəzi tarixi məsələlərə aydınlıq gətirilir. Həmçinin Azərbaycan və Anadolu türkcələrində, ingilis, rus və digər dillərdəki tarixşünaslıq əsərlərindən, habelə mötəbər qaynaqlardan toplanmış qiymətli məlumatlar əsasında İrəvan tarixinin mühüm sahələrinə işıq tutulur.

Kitabda İrəvan şəhər sənayesi, şəhər memarlıq xüsusiyyətləri və ticarəti barədəki faktlar əsasında onun klassik Azərbaycan şəhərləri arasında özünəməxsus yer tutduğu vurğulanır, şəhərin inzibati idarəçilik sistemi, demoqrafiyası araşdırılır. Eyni zamanda, çarizmin işğalçı İrəvan yürüşlərinə qarşı irəvanlıların qəhrəman mübarizəsi real faktlarla işıqlandırılır, romanovların mürtəce köçürmə siyasəti sayəsində burada reallaşdırılmış xristianlaşdırma-erməniləşdirmə proseslərinə tənqidi diqqət yetirilir.

Əsərdə İrəvan şəhərinin elmi-mədəni həyatının müxtəlif sahələri də nəzərdən keçirilir, onun Azərbaycan elm və mədəni mərkəzlərindən biri olduğu vurğulanır.

Qeyd edək ki, kitabı qırğız dilinə 1989-cu ildən SSRİ Jurnalistlər İttifaqının, Qırğızıstan jurnalistlər İttifaqının və habelə Beynəlxalq İdman Jurnalistləri İttifaqının üzvü, 2000-ci ildə “Manas janırıqı” (“Gxo Manasa”) TeleRadio kompaniyasının yaradıcısı və rəhbəri Temirbek Toktaqaziyev tərcümə edir.

Temirbek Toktaqaziyev xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin 3 kitabını da qırğız dilinə tərcümə edib.

Türkdilli Dövlətlərin Siyasətinə Dəstək Fondu AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun razılığı ilə kitabı qırğız və rus dillərində çap etməyi nəzərdə tutur. Kitabın qırğız və rus dillərində çap edilməsi ondan təkcə Türk dövlətlərində deyil, həm də bütün postsovet məkanında istifadə imkanlarını genişləndirəcək.

Məqalə “Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi”nin maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği” istiqaməti üzrə hazırlanmışdır

Paylaş:

Baxılıb: 349 dəfə