“Sapere aude!” - Öz ağlından istifadə edəcək cəsarətin olsun!

Bakı:

12°C

87%

2m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Maraqlı / “Sapere aude!” - Öz ağlından istifadə edəcək cəsarətin olsun!

“Sapere aude!” - Öz ağlından istifadə edəcək cəsarətin olsun!

31.01.2023 [11:12]

Kantın gözü ilə aydınlanma...

“Aydınlanma insanın özünə təlqin etdiyi qeyri-yetkinlikdən xilasıdır. Yetkin olmamaq - başqası tərəfindən istiqamətləndirilmədən öz ağlını istifadə edə bilmək bacarığının olmamasıdır. Əgər yetişkin olmama halının səbəbi ağlın həqiqətən qıt olması deyilsə, onda başqasının rəhbərliyi olmadan öz ağlını istifadə etmək cəsarətinin və qərarlılığının olmamasıdır və özünətəlqinlə, könüllü yaranır. “Sapere aude!”, yəni “Öz ağlını istifadə etmək cəsarəti göstər!”. Aydınlanmanın şüarı budur”.

İ.Kant “Aydınlanma nədir?” sualına öz essesində belə cavab vermişdi. Təbii ki, tarixi əsər bir neçə cümlə ilə yekunlaşmır. Dili çox qəliz olsa da, söylədiklərində dərin məntiq var. Mürəkkəbliyinə baxmayaraq, hər bir intellektual insanın oxuması vacib olan bir əsərdir. Kant bu əsəri yazanda Avropada aydınlanma dövrü hökmranlıq edirdi. Yazıldığı tarixdən 3 əsr keçməsinə baxmayaraq, hələ də insanlara qaranlıq qalan məqamlar var.

Yetkinləşməkdən qorxma

Kanta görə cəmiyyəti zülm və zillətdən ancaq ağıl xilas edə bilər. Lakin rahatlığına düşkün olan insan tənbəllik və qorxaqlıq ucbatından başqasının göstərişi olmadan öz ağlından istifadə edə bilmir. Bu səbəbdən də özünü başqasının tabeliyinə atmaq insanlara daha asan gəlir. İnsan düşünür: “Yetkin olmamaq necə də rahatdır! Mənim əvəzimə düşünən bir kitabım, vicdanım olan bir din xadimim, qidalanmamı götür-qoy edən bir həkimim və s. varsa, nəyə görə özümə əziyyət verməliyəm?! Pulunu ödəyə bildiyim müddətcə düşünməyimə ehtiyac yoxdur, başqaları mənim əvəzimə bütün darıxdırıcı işləri üzərlərinə götürəcəklər”.

Beləliklə, insan ömürboyu yetkinləşməmiş olaraq qalır. Böyük əksəriyyət yetkinliyə doğru addımı təhlükəli sayır, uğursuzluğa düçar olmaqdan qorxur. Əslində bu təhlükələr o qədər də böyük deyil. Bir neçə dəfə yıxılmaqdan qorxmayanlar gec, ya da tez yeriməyi mütləq öyrənirlər. Ancaq yıxılma qorxusu insanları ürkəkləşdirir və onlar cəhd etməkdən qorxurlar. Öz təşəbbüsü ilə qandallarından qurtulan tapılsa da, həmin fərd yalnız kiçik ürkək addımlar ata bilər. Çünki müstəqil hərəkət etmək üçün hələ hazır deyil. Ona görə də yetkinləşmiş və özünə inamla addımlar atmağa nail olan çox az insan var.

İnsana azadlıq verilsə...

Buna baxmayaraq, Kant cəmiyyətin aydınlana bilmə potensialının daha yüksək olduğunu düşünür. Onun fikrincə, insana sadəcə azadlıq verilsə, aydınlanma qaçılmaz olacaq. Mütləq şəkildə bu kütlənin içərisində bir neçə azad düşünən və natamamlıq boyunduruğundan qurtulan insan tapılacaq və sərbəst düşünməyin vacibliyini ətraf yayacaq.

Filosof cəmiyyətin yavaş-yavaş aydınlanmasının tərəfdarı idi. Fikrincə, ictimai aydınlanma ani deyil, tədricən olmalıdır. O, bilirdi ki, inqilab vasitəsilə despotizmdən xilas olmaq olar, amma bu yolla düşüncədə həqiqi islahata nail olmaq olmaz. Bu səbəbdən də aydınlanmaq üçün azadlığın bir qədər zərərsiz forması lazımdır.

Ən nəhayət, Kant əlavə edərək deyir, hazırda aydınlanmış bir dövrdə yaşamasaq da, aydınlanma dövründə yaşayırıq. Artıq aydınlığa doğru gedən yolun açıq olduğunu, aydınlanmağa qarşı maneələrin get-gedə azaldığını görə bilirik.

Düşünürəm, elə isə varam!

Kantdan 100 il qabaq yaşamış Dekart deyir: “Düşünürəm, elə isə varam!”. Əslində filosof “mən varlığımı düşünməyimə borcluyam” deyirdi. Yəni buradakı düşüncə varlığın səbəbidir, nəticə deyil. Bu fikir bir daha insanın düşünməsinin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Düşünən beyin, aydınlanmış gələcək deməkdir!

MÜŞFİQƏ

Paylaş:

Baxılıb: 483 dəfə