Novruzun üçüncü çərşənbəsi...

Bakı:

15°C

72%

3m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Xəbər lenti / Novruzun üçüncü çərşənbəsi...

Novruzun üçüncü çərşənbəsi...

12.03.2024 [11:10]

Yel çərşənbəsi haqqında bilmədiklərimiz

Yeganə BAYRAMOVA

Bu gün Novruzu soraqlayan dörd çərşənbədən biri Yel çərşənbəsidir. Bu çərşənbə xalq arasında “Külək oyadan çərşənbə” “Küləkli çərşənbə”, “Yelli çərşənbə” adı ilə tanınır. İnanclara görə, bu çərşənbədə külək oyanmış suyu, odu hərəkətə gətirir. Şifahi xalq yaradıcılığında yelin Tanrı olması ilə bağlı müxtəlif nəğmə, əfsanə, rəvayət, mif, inanc və məsəllər var. Novruz şənliklərində icra olunan “Yel baba” mərasimi də öz kökü etibarilə qədim əcdadlarımızın yel Tanrısına etiqadı ilə əlaqədardır.

Bir zamanlar yalnız sudan ibarət olan həyata torpaq sonradan rəng qatdı. Amma həyatın varlığı üçün hava, yel də lazım idi. Yalnız o həyatı formalaşdıra bilərdi. Qədim türk mifologiyasının yelin funksiyası da məhz budur -həyatı formalaşdırmaq...

Yel çərşənbəsinin unudulmuş adətləri

“Yüyət günü”: Yel çərşənbəsində “yüyət günü”nü mütləq keçirərdilər. Yüyət günü son illərə qədər az da olsa bəzi kəndlərdə qalırdı. Bu gün insanın özü təmizlənməklə yanaşı, ev-eşiyini də səliqəyə salır, həyət-bacasını təmizləyir. Bu iməclikdən başqa, həm də bir ayin, inancdır.

Cıdır falı: bunu oğlanlar icra edirdi. Kəndin cavanları cıdıra gedər, hansısa atı ürəyində nişanlayıb niyyət tutardılar. Kimin işarələdiyi at birinci olardısa, o zaman həmin adamın niyyəti yeni ildə gerçəkləşə bilərdi. Buradakı at və cıdır isə qədim türkün düşüncə sistemindən qopmadır. Həm də yel kimi sürətli olan atın sahibini il ərzində bolluq, ruzi gözləyirdi.

Çökə: Bu, unudulmuş adət yox, unudulmuş şirniyyat növüdür. Bizim bildiyimiz şəkərburaya oxşasa da ondan əsaslı dərəcədə fərqlənir. Üzərindəki işarələr qədim xalqımızın mifoloji düşüncəsini özündə əks etdirib. Çökə ilk olaraq evə gələn qonağa verilirdi.

Yel çərşənbəsinin inancları

Yel çərşənbəsində əsən soyuq və isti küləklər yazın gəlişindən xəbər verir. Gün ərzində küləyin bir neçə dəfə dəyişməsi əslində onun özünün - küləyin, havanın təmizlənməsi, yenilənməsi kimi qəbul edilir.

Bu çərşənbəyədək sanki mürgüləyən külək oyanır, aləmi dolaşaraq suyu, odu hərəkətə gətirir. Yel çərşənbəsində əsən mehin də, küləyin də daxilində bir hərarət olur.

Bu çərşənbə ilə də bağlı illərin sınağından çıxaraq bu günümüzə qədər yaşamış və özünü doğrultmuş xalq hikmətləri, atalar sözləri var. Məsələn, “Yel əsib qoz tökülüb”, “Yelnən gələn selnən gedər”, “Yel apardığını qaytarmaz”, “Yellə dost olan yellənə-yellənə qalar”, “Yel bağlayanı el açar”, “Külək kimi hərdən bir yana əsmə”, “Yel əsir, yengələr oynayır”, “Yel aparan yelinki, yerdə qalan mənimki”, “Kələknən gələn, küləknən gedər”, “Yel qayadan nə aparar”...

Bayram səviyyəsində qeyd edilən digər çərşənbələr kimi Yel çərşənbəsində qadınlar, qızlar xüsusi hazırlıqlar görürlər. Şər qarışanda tonqallar qalanır. Tonqal başına toplaşanlar azar-bezardan, bədbəxtlik və fəlakətlərdən xilas olmaq, günahlardan qurtulmaq niyyəti ilə üç dəfə tonqalın üstündən atlanırlar. İnanclara görə, çərşənbə axşamları ancaq xoş sözlər deyilməlidir. Ona görə də digər çərşənbələr kimi, Yel çərşənbəsində də gözəl diləklər, alqışlar dilə gəlməlidir.

Paylaş:

Baxılıb: 435 dəfə