Ölüm saçan qurğular!

Bakı:

17°C

63%

1m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Xəbər lenti / Ölüm saçan qurğular!

Ölüm saçan qurğular!

04.04.2024 [10:42]

Hər il 15 milyon insan mina qurbanı olur...

Yeganə BAYRAMOVA

2005-ci ildən etibarən hər il aprelin 4-ü Beynəlxalq Mina Xəbərdarlığı Günü kimi qeyd olunur. Minalar münaqişənin bitməsindən illər sonra da dinc insanlara və iqtisadiyyata zərər verərək təhlükəli vəziyyət yaradır. Bu gün dünyanın 78-dən çox ölkəsi minalarla çirklənib və hər il 15 milyon insan bu partlayıcı qurğuların partlaması nəticəsində ölür və saysız-hesabsız insan şikəst olur. Mina qurbanlarının 80 faizi mülki şəxslərdir, ən çox təsirlənən yaş qrupu isə uşaqlardır.

Partlayışların əksəriyyəti sülh dövründə baş verir. Beynəlxalq Minaların Qadağan Edilməsi Kampaniyası vasitəsilə təşkil olunan bir sıra təşviqat qruplarının təzyiqi ilə 1997-ci ildə Piyada əleyhinə minaların istifadəsi, yığılması, istehsalı və köçürülməsinin qadağan edilməsinə dair konvensiya imzalanıb. Ottava müqaviləsi adlanan razılaşmaya bu günə qədər 164 dövlət qoşulub.

Mina torpağın altında gizlədilən və piyadalar, nəqliyyat vasitələri və tanklar üzərindən keçdiyi zaman partlayaraq onları öldürmək, sıradan çıxarmaq və ya məhv etmək üçün hazırlanmış partlayıcı qurğudur. Hədəf qurğunun üzərindən keçərkən tipik olaraq təzyiq səbəbindən avtomatik partlayır, bəzən digər partlama üsullarından da istifadə edilir. Hədəflər minanın birbaşa partlamasından, partlayış nəticəsində ətrafa saçılan qəlpələrdən və ya hər ikisindən zərər görə bilərlər.

Ən çox minalanmış ölkə...

Hazırda Ukrayna ərazisi ən çox minalanmış ölkə hesab edilir. “Sky news”un məlumatına görə, Ukrayna bu siyahıda hətta Əfqanıstan və Suriyanı da geridə qoyur. Ekspertlərin təxmini hesablamalarına görə, ölkə ərazisinin 40 faizdən çox hissəsinə tank və piyada əleyhinə minalar basdırılıb. Həmçinin partlamamış silah-sursat təhlükəsi də bura daxildir.

Mütəxəssislər minalardan təmizlənmə üçün ən azı 1 il vaxt tələb olunduğunu bildirir. Amma müharibənin davam etdiyini nəzərə alsaq, bu müddət daha uzun görünür.

Hansı minalar var?

Minalar tank və piyada əleyhinə olur, müasir minaların isə müxtəlif növləri mövcuddur. Mürəkkəb quruluşda olan infraqırmızı şüa və ya elektrik siqnalla işə düşən, ağırlığın təsirindən partlayan minalar da var. Mexaniki təsir nəticəsində və ya ağırlıq altında partlayan minaların istehsalı daha ucuz başa gəldiyindən bu tip minalar daha çox yayılıb.

Minaların müxtəlifliyinə rəğmən, tank əleyhinə minaların əksəriyyətini piyada əleyhinə minalardan fərqləndirən əsas cəhət minanı işə sala biləcək çəki, ağırlıq həddidir. Belə ki, piyada əleyhinə mina ayaq altında və ya insan ona toxunarkən partlayırsa, tank əleyhinə minanın işə düşməsi üçün ona təsir göstərən ağırlıq qüvvəsi ən azı 130-150 kilodan çox olmalıdır. Tank əleyhinə minaların əksəriyyəti üçün isə bu göstərici 200 kiloqram təşkil edir.

Odur ki, tank əleyhinə minanın dağıdıcı gücü piyada əleyhinə minanın gücünü qat-qat üstələsə də, insan üçün daha təhlükəli məhz sonuncudur. Piyada əleyhinə minaların müəyyən növləri insanı öldürməyə yox, onu məhz şikəst etməyə hesablanıb.

Minalar necə axtarılır?

Torpağa basdırılmış minanı aşkar etmək üçün mina detektorundan istifadə olunur. Həmin detektorlar minanın metal hissəsindən qayıdan elektromaqnit siqnalı tutaraq basdırılmış minanın yerini aşkar edir. Müasir dövrdə minaların ərazidə yerləşdirilməsi mexanikləşdirilmiş qurğu vasitəsilə həyata keçirilir, çox vaxt bu proses hərbi mühəndislər tərəfindən məsafədən idarə olunur.

Metal gövdəsi olan minalardan fərqli olaraq müasir piyada əleyhinə minaların əksəriyyəti plastik materiallardan hazırlanır, tərkibində metal hissələrinin ölçüsü isə kiçik olur. Minalanmış sahələrə səpələnmiş qəlpə, giliz, işlənmiş güllə və mərmi qalıqları minaların metal detektorlarla aşkarlanmasını xeyli əngəlləyir. Belə ki, ətrafdakı metal qırıntılarından qayıdan elektromaqnit dalğalar piyada əleyhinə minadan gələn zəif siqnalı seçməyə imkan vermir.

Metal detektordan istifadə edilə bilmədiyi halda mina axtarışı işində bəzi heyvanların iti iyduyma qabiliyyətindən də istifadə olunur - söhbət ilk növbədə xüsusi təlim keçmiş itlərdən gedir.

Böyük ərazilərdə minaların axtarışı məsafədən idarə olunan və ya robotlaşdırılmış maşınlar vasitəsiylə də aparıla bilər. Lakin bu cür maşınlar minalanmış sahəni təmizləyəndən sonra, sonda həmin ərazi yenə də mütəxəssis - istehkamçı tərəfindən yoxlanmalıdır.

Minaxtarma işində heyvanlardan - itlərdən və son zamanlarda siçovullardan istifadə olunması təsadüfi deyil. Minalar arasında insan üçün ən təhlükəlisi piyada əleyhinə minalardır, onları isə adi metal detektoru ilə aşkar etmək isə çox çətindir, çünki bu cür minanın gövdəsi plastik materiallardan hazırlanır.

Minanın hazırlandığı material plastik olsa da, bütün minalardakı partlayıcı maddənin tərkibi təxminən eyni kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Həmin maddələri iyduyma qabiliyyəti güclü olan xüsusi təlim keçmiş itlərin köməyilə aşkar etmək mümkündür.

1990-cı illərin sonlarından başlayaraq mina axtarışı işində mütəxəssislər siçovulların iyduyma qabiliyyətindən də istifadə etməyə başlayıb. İtlərin istifadəsiyə müqayisədə siçovullardan istifadə daha ucuz, faydalı iş əmsalı isə daha yüksəkdir.

Mina axtarışı işində istifadə olunan siçovullardan heç biri indiyədək zərər çəkməyib. İlk belə təcrübə Tanzaniyada həyata keçirilib və Qambiya siçovullarına mina axtarmaq öyrədilib. Minaları və partlamamış bombaları axtarıb tapmaq bacarığını bu siçovullara Belçikanın Apopo qeyri-hökumət təşkilatı öyrədir.

Təşkilat siçovullara metalı deyil, partlayıcıların içərisindəki kimyəvi birləşmələrin iyini tanımağı öyrədir. Bu, o deməkdir ki, siçovullar metal qırıntılarını iyləməyə vaxt itirmədən kimyəvi partlayıcı maddələri aşkar edir və beləliklə, mina tapmaq prosesi daha sürətli olur. Siçovul partlayıcı tapdıqda, komandada işləyən insanları xəbərdar etmək üçün pəncəsi ilə yer qazmağa başlayır.

Təşkilatın bu sahədə 20 illik təcrübəsi var və məlumata görə, həmin dövr ərzində “bir dənə də olsun siçovul” minadan zərər çəkməyib. İnsan çəkisinə nisbətən siçovulların çəkisinin yüngül olması onları partlayış təhlükəsindən qoruyur. Onların aşkar etdikləri minalar partlamır.

Siçovullara minanı iyduyma ilə aşkarlamaq öyrədilir. Siçovul mina ilə rastlaşanda torpağı qazmağa başlayır. Qambiya siçovulunun çəkisi 1,5 kilodan azdır, bu səbəbdən də mina işə düşmür. Minaaxtaran siçovullar Mozambik, Kamboca, Tailand, Vyetnam və Laosda minlərlə insanın həyatını xilas edib.

Tennis kortu boyda sahədə basdırılmış minaların aşkar edilməsi üçün minaaxtaran siçovula cəmi yarım saatadək vaxt tələb olunur. Minaaxtaran istehkamçı mütəxəssis üçün bu işi görməyə bir neçə gün vaxt tələb oluna bilər.

Onlarla piyada əleyhinə mina aşkar etmiş minaaxtaran siçovul 2021-ci ildə qızıl medalla təltif olunub. “Magawa” adlı Afrika siçovulu bu mükafata Kambocadakı minalanmış ərazilərin minalardan təmizlənməsi işində iştirakına görə layiq görülüb. “Magawa” 2022-ci ilin yanvarda 8 yaşında vəfat edib. O, 7 yaşında olanda səhərlər yalnız yarım saat işləyirdi. Bu siçovul Tanzaniyada bir illik hazırlıq kursu keçib. Partlama riski olmayan gəmirici karyerası ərzində 70-dək mina və partlamamış hərbi sursat aşkar edib. 2020-ci ilin sentyabrında Britaniyanın PDSA xeyriyyə təşkilatı “Magawa”ya qızıl medal verib.

Qeyd edək ki, 1943-cü ildən bəri PDSA müharibə dövründə şücaət göstərdiklərinə görə fərqlənən heyvanlara və 2002-ci ildən bəri sülh dövründə xüsusi qəhrəmanlıq göstərən heyvanlara mükafatlar təqdim edir. “Magawa” PDSA medalını alan ilk siçovul idi. Əvvəlki qaliblərin hamısı isə it olub.

Paylaş:

Baxılıb: 498 dəfə