Qürubqabağı sevgi

Bakı:

15°C

82%

5m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Ədəbiyyat / Qürubqabağı sevgi

Qürubqabağı sevgi

31.05.2024 [10:48]

Gerhart Hauptmanın “Günəş batana yaxın” pyesi haqqında

Henrik İbsenin Avropa dramaturgiyasında açdığı yolla gedən ən böyük sənətkarlardan biri də alman dramaturqu Hauptmandır. Emil Zolyadan başlanıb Avqust Strindberqdən keçən naturalizm ənənəsi “yeni dram”ın ən parlaq nümayəndələrindən sayılan Hauptmanın əsərləri üçün də xarakterikdir. Bir xeyli nəzm, nəsr əsəri yazmış olsa da, Hauptman dünyada əsasən dramaturq kimi tanınır. Qələmə aldığı əlliyə qədər pyesin bəziləri mənzum dram janrında yazılıb. 1912-ci ildə əlli yaşlı böyük sənətkar ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb.

“Günəş batana yaxın” (“Qürubdan əvvəl”, “Qürubqabağı” kimi də tərcümə oluna bilər) pyesi dramaturqun ən məşhur əsərlərindən biri, bəlkə də birincisidir. Bu əsər Hauptmanın həm bir sənətkar, həm də mütəfəkkir kimi bütün gücünü ortaya qoyur. Pyesi Şekspirin “Kral Lir”inə bənzədən cəhət çoxdur, müəllif özü də baş qəhrəmanın dilindən buna açıq işarə vurur. Onun qəhrəmanı antik çağın stoisizm fəlsəfəsinə rəğbət bəsləyir, dialoqlarında qədim Roma müdrikləri Senekaya, Mark Avreliyə bir neçə dəfə istinad eləyir. Bəllidir ki, stoiklər insanı təbiətlə həmahəng yaşamağa, tamahdan, ehtirasdan uzaq durmağa, taleyə, zərurətə boyun əyməyə, apatiya dedikləri mənəvi dinclik, sükunət, biganəlik məqamında qərar tutmağa, çıxılmaz vəziyyətdə, yəni hansısa kənar səbəb üzündən bunlar alınmayanda isə yaşamına son qoymağa çağırırdılar.

***

Hauptman bu əsəri 1932-ci ildə, yetmiş yaşında qələmə alıb. Onun baş qəhrəmanı Mattias Klauzenin də yetmiş yaşı var. Kral Lir bir ölkənin, dövlətin başçısıydısa, Mattias da öz biznesinin, qurduğu ticari-iqtisadi şəbəkənin padşahıdır. Yaşadığı şəhərdə, cəmi mahalda onun böyük nüfuzu, hörməti var. Klauzenin yubileyi cah-cəlallı mülkündə təmtəraqla, təntənəylə qeyd olunur. Yaxından-uzaqdan tədbirə yığın-yığın qonaq gəlir, ev bayram ovqatına bürünür.

Mattiasın dörd övladı - iki oğlu, iki qızı var. Onun sevimli xanımı üç il qabaq dünyadan köçüb. Böyük oğlu Volfqanq fəlsəfə professorudur. Volfqanqın arvadı Paula çox məkrli, təhlükəli qadındır. Mattiasın kiçik qızı Ottiliyanın əri Erix Klamrot kobud, qəddar, hiyləgər, bunlarla yanaşı işbaz bir əyalət adamıdır. O, qayınatasının müəssisəsində direktor vəzifəsində çalışır. Mattiasın kürəkənindən zəhləsi gedir. Ayağını azacıq çəkən Bettina atasına da, anasının xatirəsinə də büt kimi pərəstiş eləyir. O, üç il əvvəl can üstə olan anasının qarşısında atasından muğayat olmaq, onun qayğısına qalmaq barədə öhdəlik götürüb. Ailənin, ocağın keşiyini çəkmək, atasının qulluğunda durmaq bu qarımış qızın başlıca həyat amalıdır. İyirmi yaşlı sonbeşik Eqmont isə boylu-buxunlu, idmançı görkəmli xoşxasiyyət bir oğlandır.

Övladlarıyla birgə Mattias da ona dörd gözəl övlad bağışlamış ömür-gün yoldaşının itkisini çox ağır keçirib. Üstündən üç il ötsə də, kişi hələ indi-indi özünə gəlir. Bettina atasının üstündə yarpaq kimi əsir, bilir ki, onun sağlamlığı tükdən asılıdır. Klauzenlərin ailə həkimi Şteynits bu məsələdə Bettinanı tək buraxmır, həm pasiyenti, həm də dostu Mattiasın səhhətini daim nəzarətdə saxlayır.

***

Şəhərdə dedi-qodu gəzir ki, Mattias İnken Peters adlı gənc qıza aşiq olub. Bu qız Klauzen ailəsinin şəhərqırağı mülkündə anasıyla birgə yaşayır. Onun dayısı Ebiş Mattiasın bağbanıdır. Qızın atası bir neçə il qabaq türmədə özünə qəsd eləyib. Onu saxta yolla sığorta haqqı mənimsəmək üçün qəsdən yanğın törətməkdə günahlandırıblar. Kişi də özünün, ailəsinin şərəfini, namusunu qorumaq naminə canından keçib.

Onun günahsız olduğu sonradan sübuta yetirilib, di gəl, adamların ağzını yummaq, ictimai rəyi dəyişmək mümkün deyil, camaat elə dediyini deyib durub. Frau Peters qızının qəlbini qırmamaq üçün atasıyla bağlı acı həqiqəti ondan gizləməyə çalışır. Fəqət Mattiasla İnken arasındakı münasibətin gerçəkliyi üzə çıxandan sonra fröyleyn Peters Klauzenin gəlini Paulanın göndərdiyi anonim məktubu oxuyub hər şeydən agah olur. Bunun ardınca qıza dalbadal təhqirlə dolu açıqcalar gəlir.

Bu arada Klauzenin işlər müdiri Hanefeldt Mattiasın övladları adından frau Petersin yanına gəlib onunla alverə girməyə çalışır. Şərti də belədir: xanım Peters qızı, qardaşıyla birgə klauzenlərin Polşadakı mülkünə köçüb orada məskunlaşır, bunun müqabilində ona qırx min marka rüşvət verilir. İnken anasından bu qədər pulu haradan aldığını soruşanda isə frau Peters qızına bir qohumundan ona miras qaldığını söyləyəcək. Hanefeldt xanım Petersə vəziyyətin ciddi olduğunu, klauzenlərin qətiyyən geri durmayacaqlarını anladır.

Qadın bilir ki, çılğın, tərs İnken bu təklifə razılaşmayacaq, ona görə də qızını Mattiasla ünsiyyəti kəssin deyə dilə tutmağa çalışır. İnken isə deyir ki, əgər Mattias onunla evlənməsə, başına güllə çaxacaq.

***

Aradan bir neçə ay keçmiş Klauzen ailəsi ananın ölümündən sonra ilk dəfə köhnə adəti üzrə birgə səhər yeməyinə yığışır. Ailənin patriarxı hələ masa başına gəlməyib. Süfrəyə doqquz dəst qab-qacaq düzülüb. Kürəkən Klamrot lakey Vinterdən doqquzuncu dəstin kimdən ötrü nəzərdə tutulduğunu soruşur, Vinter bu haqda məlumatsız olduğunu deyəndə Erix o dəsti süfrədən götürməyi lakeyə əmr eləyir. Övladlar ailə məclisinə İnkenin də çağırıldığını anlayırlar, ancaq buna inanmaq istəmirlər, atalarının belə bir addım atacağını, türmədə həyatına rüsvayçılıqla son qoymuş fırıldaqçının qızını kübar həyat keçirən övladlarıyla bir masa arxasında oturdacağını ağıllarına heç cür sığdıra bilmirlər.

Masa başına fröyleyn Peterslə birgə təşrif buyuran Mattias Klauzen məsələdən duyuq düşəndə dəli olmaq dərəcəsinə çatır. Mattias əsib-coşmaqdaykən İnken qaçıb özünü eşiyə atır, qoca Klauzen onun dalınca yüyürsə də, qıza yetişə bilmir. Məclis bununla bitir ki, nəslin patriarxı övladlarını da, kürəkənini də, gəlinini də evdən qovur, üstəlik, Klamrotu tutduğu vəzifədən azad eləyir.

Qohumlar, doğmalar İnkenin Mattiasa bağlanmasında bir hiylə olduğunu düşünürlər, frau Petersin gənc qızını tamah məqsədilə bu nikaha təhrik elədiyindən, varlı kişiyə bir növ sırıdığından şübhələnirlər. Halbuki anası cənab Klauzendən bahalı hədiyyə alıb-almadığını İnkendən dönə-dönə soruşmuşdu, saf, dürüst İnken də anasını heç bir bəxşiş almadığına inandırmış, bundan ötrü and içməyə məcbur olmuşdu. Fəqət ailəni, xüsusilə də gəlinlə kürəkəni buna inandıra bilməzsən. Onlar özlərinə çatası sərvəti əllərində saxlamaq, heç kimlə bölüşməmək üçün nəyə desən gedərlər.

F.Uğurlu

Davamı növbəti sayımızda...

Paylaş:

Baxılıb: 548 dəfə